Номер 109, страница 77 - гдз по белорусскому языку 8 класс учебник Бадзевіч, Саматыя

109. Спішыце сказы. Падкрэсліце граматычныя асновы. У дужках укажыце, чым выражаны дзейнік. Якое месца ў сказе звычайна займае дзейнік? Чаму? Што ён часцей за ўсё абазначае: вядомае ці новае? Пабудуйце вертыкальную схему 3-га сказа па ўзоры.

Узор. Пад абрывістым берагам ціха булькала вада (наз.).

булькала ← вада

д з е?

я к?

пад берагам ціха

я к і м? ↓

абрывістым

1. Рыжая восень ходзіць між сосен, дорыць каралі рабінам (М. Аўрамчык).

2. Шырокі шлях пралёг паміж палёў (К. Буйло).

3. І свеціць блізкім аганьком пад лёдам ягадка каліны (А. Пысін).

4. Сакавік наступае, з плеч кажух свой скідае (М. Танк).

5. Гасне дзень неўпрыкмет у блакіце бязмежным (К. Камейша).

• Чаму дзейнік і выказнік спалучаюцца рознанакіраванымі стрэлкамі, а даныя члены — аднанакіраванымі?

• Назавіце састаў дзейніка і састаў выказніка ў кожным сказе.

• Растлумачце парадак слоў у сказах.

1. Рыжая восень (наз.) ходзіць між сосен, дорыць каралі рабінам. (М. Аўрамчык).

2. Шырокі шлях (наз.) пралёг паміж палёў. (К. Буйло).

3. І свеціць блізкім аганьком пад лёдам ягадка (наз.) калiны. (А. Пысін).

4.Сакавік (наз.) наступае, з плеч кажух свой скідае. (М. Танк).

5.Гаснедзень (наз.) неўпрыкмет у блакіце бязмежным. (К. Камейша).

Звычайна дзейнік займае ў сказе месца перад выказнікам. Гэта прамы парадак слоў. Такі парадак абумоўлены тым, што дзейнік часцей за ўсё абазначае вядомае, а выказнік — новае. Пры адваротным парадку слоў дзейнік можа абазначаць новае, набываючы лагічны націск.

Схема 3-га сказа:

свеціць ←→ ягадка

свеціць (дзе?) → пад лёдам

свеціць (чым?) → аганьком

аганьком (якім?) → блізкім

ягадка (чаго?) → каліны

Дзейнік і выказнік утвараюць граматычную аснову, яны раўнапраўныя і ўзаемазвязаныя, таму сувязь паміж імі двухбаковая. Даданыя члены падпарадкоўваюцца іншым членам сказа, таму сувязь з'яўляецца аднабаковай, падпарадкавальнай.

Састаў дзейніка і састаў выказніка:

1. Састаў дзейніка: рыжая восень. Састаў выказніка: ходзіць між сосен, дорыць каралі рабінам.

2. Састаў дзейніка: шырокі шлях. Састаў выказніка: пралёг паміж палёў.

3. Састаў дзейніка: ягадка каліны. Састаў выказніка: свеціць блізкім аганьком пад лёдам.

4. Састаў дзейніка: Сакавік. Састаў выказніка: наступае, з плеч кажух свой скідае.

5. Састаў дзейніка: дзень. Састаў выказніка: гасне неўпрыкмет у блакіце бязмежным.

Парадак слоў у сказах: У сказах 1, 2, 4 — прамы парадак слоў, дзе дзейнік стаіць перад выказнікам. У сказах 3, 5 — адваротны парадак слоў, дзе выказнік стаіць перад дзейнікам, што надае дзейніку лагічны націск.