Номер 174, страница 121 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

174. Сэнсавыя адносіны паміж часткамі ў складаным бяззлучнікавым сказе абумоўліваюць выбар знака прыпынку. Праілюструйце сэнсавыя адносіны паміж часткамі, выпісаўшы з прапанаваных сказаў адпаведныя. Пракаменціруйце пастаноўку знакаў прыпынку ў сказах.

Узор каментарыя: Над густа-сінім возерам чаром шуміць мужліва; здаволена гумно на поўны рот глытае дар багатай, спелай нівы (У. Караткевіч). Складаны бяззлучнікавы сказ, складаецца з дзвюх частак. Першая частка — Над густа-сінім возерам чаром з прыходам восені шуміць мужліва. Граматычная аснова — чаром шуміць. Другая частка — здаволена гумно на поўны рот глытае дар багатай, спелай нівы. Граматычная аснова — гумно глытае.

Часткі сказа называюць з’явы, якія адбываюцца адначасова (паміж імі можна ўставіць злучнік і). Паміж часткамі ставіцца кропка з коскай, паколькі часткі развітыя, не маюць цеснай сэнсавай сувязі паміж сабой, другая частка мае свой знак прыпынку — коску паміж аднароднымі азначэннямі.

1. Ноч свяціла агнямі і зорамі: нарадзіўся Янка Купала. 2. Ты — мая лясная казка ў красе доўгачаканай, ты — мая святая песня. 3. Месяц заснуў на коміне хаты, кінуў адбіткі на люстра вады; дрэвы густыя ў бліскучых латах, як вартавыя, вартуюць сады. 4. Ноч прыйшла да зямлі на спатканне, захад скончыў агнём палыхаць, дубы ў малочным тумане веліканамi ціха стаяць. 5. Свет вакол чакае святла і цеплыні: чакае дуб скарэлы на пагорку, чакаюць хаты сонечных прамянёў, чакаюць вішні белых пакрывалаў. 6. Зямля гудзе, як цёплы вулей, знікаюць крыўды, боль і зло. 7. Зноў бранзавеюць шышкі на ялінах, зноў восень на бярэзніках ляжыць. 8. У вяршыні самых тонкіх дрэў маланка з неба б’е — у вяршыні маленькіх і нізкіх дрэў маланка ніколі не б’е. 9. Уздыхае ветрык, спадае ліст, асцярожнае сонца з голых асін выпаўзае на ціхі сінічы свіст (У. Караткевіч).

● На аснове сказаў падбярыце матэрыял для арфаграфічнай дыктоўкі на правіла «Правапіс галосных е, ё, я». Дапоўніце выпісаныя словы прыкладамі на захаванне пачатковай літары Я ў корані слоў, на правапіс Я ў паслянаціскных складах.

Кропка з коскай, коска

Месяц заснуў на коміне хаты, кінуў адбіткі на люстра вады; дрэвы густыя ў бліскучых латах, як вартавыя, вартуюць сады.

Гэта складаны бяззлучнікавы сказ, які складаецца з дзвюх частак, што абазначаюць адначасовыя з'явы. Паколькі часткі сказа значна развітыя і маюць свае знакі прыпынку (коскі паміж аднароднымі членамі і пры параўнальным звароце), паміж імі ставіцца кропка з коскай.

Ноч прыйшла да зямлі на спатканне, захад скончыў агнём палыхаць, дубы ў малочным тумане веліканамі ціха стаяць.

Гэта складаны бяззлучнікавы сказ, у якім часткі паказваюць на паслядоўнасць дзеянняў (адносіны пералічэння). Часткі цесна звязаныя паміж сабой па сэнсе, таму паміж імі ставіцца коска.

Двукроп'е

Ноч свяціла агнямі і зорамі: нарадзіўся Янка Купала.

Другая частка складанага бяззлучнікавага сказа ўказвае на прычыну таго, пра што гаворыцца ў першай (адносіны прычыны; можна ўставіць злучнік таму што), таму паміж імі ставіцца двукроп'е.

Свет вакол чакае святла і цеплыні: чакае дуб скарэлы на пагорку, чакаюць хаты сонечных прамянёў, чакаюць вішні белых пакрывалаў.

Другая частка гэтага складанага бяззлучнікавага сказа раскрывае, тлумачыць змест першай (адносіны тлумачэння; можна ўставіць словы а менавіта). Таму паміж часткамі ставіцца двукроп'е.

Працяжнік

У вяршыні самых гонкіх дрэў маланка з неба б'е — у вяршыні маленькіх і ніцых дрэў маланка ніколі не б'е.

У гэтым складаным бяззлучнікавым сказе змест другой часткі супрацьпастаўляецца зместу першай (адносіны супрацьпастаўлення; можна ўставіць злучнік а). Таму паміж часткамі ставіцца працяжнік.