Номер 67, страница 50 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

67. Прачытайце. На аснове тэксту сфармулюйце і запішыце правілы ўжывання дзеепрыслоўных словазлучэнняў.

Няўмелае выкарыстанне дзеепрыслоўя прыводзіць да памылак: Гледзячы на залацістае поле пшаніцы, сэрца напаўняецца радасцю. Каб пазбагнуць такіх памылак, трэба кіравацца наступным.

Дзеепрыслоўе, абазначаючы дадатковае дзеянне, адносіцца не толькі да выказніка, але і да дзейніка. Адпаведна і асноўнае дзеянне, выражанае дзеясловам-выказнікам, і дадатковае, выражанае дзеепрыслоўем, павінна выконвацца той самай асобай або прадметам.

Сказы, у якіх дзеянні, абазначаныя дзеясловам і дзеепрыслоўем, належаць розным дзейнікам, сэнсава і граматычна няправільныя, у іх парушаецца і лагічнасць, і правільнасць маўлення: 1) У мяне, згадаўшы радкі з пісьма, міжволі выкаціліся слёзы. 2) Яму балюча зашчыміла сэрца, уявіўшы разгублены, заплаканы твар сябра. 3) Цяпер, перачытваючы ліст ад Уладзіміра, часта прыгадваецца дзяцінства.

Як праверыць, ці правільна ўжыта дзеепрыслоўе?

Першы прыём — трансфармацыйны: перабудоўваем сказ. Замяняем дзеепрыслоўе дзеясловам і злучаем аднародныя выказнікі злучнікам і: Дрэвы скрыпелі, пагойдваючыся ад ветру — Дрэвы пагойдваліся ад ветру і скрыпелі.

Другі прыём — перастаноўка дзеепрыслоўнага словазлучэння бліжэй да дзейніка: Дрэвы, пагойдваючыся ад ветру, скрыпелі.

У безасабовых сказах дзеепрыслоўе ўжываецца толькі тады, калі яно адносіцца да неазначальнай формы дзеяслова (пры гэтым выказнік выражаны спалучэннем безасабовага дзеяслова або прэдыкатыўных прыслоўяў трэба, неабходна, нельга, можна, варта з інфінітывам): На чужы лоб сягаючы, трэба і свой падставіць (Прыказка).

Калі ж у безасабовым сказе інфінітыва няма або яго ролю выконваюць словы відаць, чуваць, то дзеепрыслоўе ўжываць нельга: 1) Адчувалася, слухаючы выступіўшую: тое, што яна гаварыла, ніколі не забудзе. 2) Там, у кіно, гледзячы на яе, мне падумалася, што Таня прыгажэйшая за Аню.

Адпаведна няправільным будзе сказ Прыгледзеўшыся, мне была відаць знаёмая фігура. Правільным будзе сказ, у якім выказнік выражаны спалучэннем прэдыкатыўнага прыслоўя можна з інфінітывам убачыць: Прыгледзеўшыся, можна было ўбачыць знаёмую фігуру (Паводле І. Лепешава).

Няправільна пабудаваныя сказы-прыклады запішыце, выправіўшы памылкі.

1) Згадаўшы радкі з пісьма, я не стрымаў слёз.

2) Убачыўшы разгублены, заплаканы твар сябра, ён адчуў, як балюча зашчаміла сэрца.

3) Перачытваючы ліст ад Уладзіміра, я часта прыгадваю дзяцінства.