Номер 71, страница 53 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

71. Прачытайце, выпішыце словазлучэнні дзеепрыметнік + назоўнік, графічна пакажыце ўтварэнне дзеепрыметнікаў. Якая роля дзеепрыметнікавых словазлучэнняў у перадачы пачуцця «чалавечай» адзіноты і роспачы птушкі? Як словы журавок, быццам шкандыбай, дарэмныя (гукі) дапаўняюць створаную пісьменнікам карціну самоты?

Узор: нестрыва́ны сум: не стрыва(ць) + н̂ → нестрыва́н̂ы.

Жураўліны крык

Наўздагон за зніклай чарадой, з апошніх сіл перабіраючы крыламі, не дужа высока ляцеў, быццам шкандыбай* у паветраным абшары, адсталы, падбіты журавок. Ад яго роспачы аж здрыгануўся здзіўлены Глечык, нешта суладнае сваім затоеным пакутам пачуў ён у тым жалобным голасе, і грымаса болю і жалю скрывіла яго круглявы хлапечы твар. А журавель крычаў, кідаў у паветраны прастор дарэмныя гукі трывогі, махаў і махаў аслабелымі крыламі, пяўся наперад сваёй доўгай выцягнутай шыяй, але дагнаць чародку не мог (В. Быкаў).

Ці выпішаце вы з тэксту адпаведна ўмове словазлучэнні ў паветраным абшары, дарэмныя гукі? Чаму?

• Выберыце словы на правіла «Правапіс канчаткаў назоўнікаў мужчынскага роду другога скланення ў родным склоне». Дапоўніце ўласнымі прыкладамі. Успомніце іншыя выпадкі правапісу адпаведных назоўнікаў.

Падбіты журавок: падбі(ць) + т → падбіты.

Здзіўлены Глечык: здзіві(ць) + ен → здзіўлены.

Затоеным пакутам: затаі(ць) + ен → затоены.

Аслабелымі крыламі: аслабе(ць) + л → аслабелы.

Выцягнутай шыяй: выцягну(ць) + т → выцягнуты.

Дзеепрыметнікавыя словазлучэнні ствараюць вобраз параненай, знясіленай птушкі, перадаюць яе пакуты і роспач. Яны «ачалавечваюць» жураўля, надаючы яго адзіноце і адчаю глыбокі трагічны сэнс.

Слова журавок з памяншальна-ласкальным суфіксам выклікае спачуванне. Выраз быццам шкандыбаў падкрэслівае фізічныя пакуты птушкі, параўноўваючы яе палёт з хадой параненага чалавека. Словазлучэнне дарэмныя гукі сведчыць пра безнадзейнасць намаганняў жураўля, што ўзмацняе адчуванне яго адзіноты.

Словазлучэнні паветраным абшары і дарэмныя гукі не выпісаны, таму што паветраны і дарэмны — гэта прыметнікі, а не дзеепрыметнікі.

• Словы на правіла «Правапіс канчаткаў назоўнікаў мужчынскага роду другога скланення ў родным склоне»: роспач (роспачу), крык (крыку), абшар (абшару), голас (голасу), твар (твару), прастор (прастору), журавок (жураўка).

Уласныя прыклады: стол – стала, вецер – ветру, боль – болю, горад – горада, народ – народу.

Іншыя выпадкі правапісу: у давальным і месным склонах адзіночнага ліку назоўнікі мужчынскага роду маюць канчатак -у (-ю) або -е (-ы): (даць) крыку, (у) крыку; (даць) голасу, (у) голасе.