Номер 18, страница 22 - гдз по белорусскому языку 8 класс учебник Бадзевіч, Саматыя

18. Прачытайце тэкст. Вызначце, да якіх часцін мовы адносяцца выдзеленыя ў тэксце словы. Чым адрозніваюцца словы самастойных і службовых часцін мовы?

Асілак Машэка

На тым месцы, дзе сёння стаіць Магілёў, некалі быў непраходны лес. Ён не прапускаў нават сонечных прамянёў. І Дняпру было цесна ад яго.

У тым лесе жыў страшны разбойнік Машэка. У яго была такая вялікая сіла, што ён адною рукою спыняў экіпаж, ухапіўшыся за яго кола, адным разам вырываў з каранямі высокія сосны. Не такі тады быў народ, як цяпер. Шмат было асілкаў, але ўсе дрыжалі перад Машэкам. Нават пяць дзясяткаў нічога не маглі зрабіць супраць аднаго.

Нягледзячы на тое што людзі жылі тады вялікімі сёламі, ён, не баючыся, прыходзіў у селішча і браў, што яму было трэба. Не раз выходзілі супраць Машэкі цэлымі палкамі, але ён жыў у такой непраходнай пушчы, што ніхто не знаходзіў не толькі яго бярлогі, але і дарогі назад.

• Выпішыце з 2-га абзаца назоўнікі мужчынскага роду. Запішыце іх у форме роднага і меснага склонаў адзіночнага ліку, растлумачце напісанне канчаткаў. Абгрунтуйце свой выбар.

• Выпішыце з 1-га і 2-га абзацаў тэксту прыслоўе і прыметнікі, ад якіх можна ўтварыць усе формы ступеней параўнання. Запішыце гэтыя формы. Раскажыце, пры дапамозе якіх сродкаў утвараюцца простая і складаная формы вышэйшай і найвышэйшай ступеней параўнання.

• Знайдзіце ў тэксце лічэбнікі. Запішыце іх у пачатковай форме і ўкажыце разрад паводле значэння. Якія з гэтых лічэбнікаў змяняюцца па родах і ліках? Праскланяйце іх. У чым асаблівасць іх скланення?

• Назавіце, якім спосабам і ад якіх асноў утвораны наступныя дзеяслоўныя формы: прапускаў, выходзілі, ухапіўшыся, баючыся.

• Запішыце дзеяслоў стаіць у форме 2-й і 3-й асобы множнага ліку. Абазначце канчаткі.

• Запоўніце табліцу, выкарыстаўшы дзеясловы з 1-га абзаца тэксту, і пабудуйце свой адказ у форме разважання па тэме «Дзеяслоў як часціна мовы».

• Вызначце жанр тэксту. Ці ведаеце вы, як заканчваецца паданне?

•Разбойнік (Р. скл. – разбойніка, М. скл. – (пры) разбойніку), Машэка (Р. скл. – Машэкі, М. скл. – (пры) Машэку), экіпаж (Р. скл. – экіпажа, М. скл. – (у) экіпажы), народ (Р. скл. – народа, М. скл. – (у) народзе).

Назоўнікі мужчынскага роду 2-га скланення ў родным склоне маюць канчаткі -а (-я), у месным – -е, -і або -у (-ю). Назоўнік Машэка адносіцца да 1-га скланення, таму ў родным склоне мае канчатак -і, а ў месным – -у.

• Прыметнікі: страшны, вялікі, высокі. Прыслоўе: цесна.

Формы ступеней параўнання:

страшны – страшнейшы, больш страшны; найстрашнейшы, самы страшны.

вялікі – большы, больш вялікі; найбольшы, самы вялікі.

высокі – вышэйшы, больш высокі; найвышэйшы, самы высокі.

цесна – цясней, больш цесна; найцясней, найбольш цесна.

Простая форма вышэйшай ступені параўнання якасных прыметнікаў і прыслоўяў утвараецца з дапамогай суфіксаў -ейш-, -эйш-, -ш-. Складаная форма вышэйшай ступені ўтвараецца шляхам далучэння да зыходнай формы словаў больш (болей), менш (меней). Простая форма найвышэйшай ступені ўтвараецца ад формы вышэйшай ступені пры дапамозе прыстаўкі най-. Складаная форма найвышэйшай ступені ўтвараецца далучэннем да зыходнай формы словаў самы, найбольш.

• Лічэбнікі: адзін, пяць дзясяткаў (пяцьдзясят).

Пачатковая форма: адзін, пяцьдзясят. Абодва лічэбнікі – колькасныя.

Лічэбнік адзін змяняецца па родах (адзін, адна, адно) і ліках (адны).

Скланенне лічэбніка адзін:

Н. адзін, адна, адно

Р. аднаго, адной

Д. аднаму, адной

В. адзін / аднаго, адну, адно

Т. адным, адной

М. (пры) адным, адной

Скланенне лічэбніка пяцьдзясят:

Н. пяцьдзясят

Р. пяцідзесяці

Д. пяцідзесяці

В. пяцьдзясят

Т. пяццюдзесяццю

М. (пры) пяцідзесяці

Асаблівасць скланення лічэбніка пяцьдзясят у тым, што пры скланенні змяняюцца абедзве часткі.

•прапускаў – утворана ад асновы інфінітыва прапуска- (прапускаць) суфіксальным спосабам (з дапамогай суфікса -ў-);

выходзілі – утворана ад асновы інфінітыва выходзі- (выходзіць) суфіксальным спосабам (з дапамогай суфікса -л-);

ухапіўшыся – утворана ад асновы прошлага часу ухапі- (ухапіўся) суфіксальным спосабам (з дапамогай суфікса -ўшы-) з захаваннем постфікса -ся;

баючыся – утворана ад асновы цяперашняга часу баj- (баюся) суфіксальным спосабам (з дапамогай суфікса -учы-) з захаваннем постфікса -ся.

• 2-я асоба, множны лік: стаіце.

3-я асоба, множны лік: стаяць.

•

• Жанр тэксту – паданне.

Паводле падання, Машэку забіла яго нявеста. На магіле героя насыпалі высокі курган, ад якога, паводле народнай этымалогіі, і пайшла назва горада Магілёў.