Номер 56, страница 38 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

56. Прачытайце. Сфармулюйце і сцісла запішыце асноўную думку кожнай часткі тэксту, а потым перакажыце яго.

Правільнае вымаўленне — істотны кампанент паняцця «культура вуснага маўлення». Існуюць адзіныя, абавязковыя для ўсіх носьбітаў мовы нормы літаратурнага вымаўлення, якія, аднак, нярэдка парушаюцца па розных прычынах.

Першая з іх — захаванне ў вымаўленні дыялектных рыс роднай гаворкі. У мастацкіх творах пісьменнікі нярэдка абгрунтавана выкарыстоўваюць такія фанетычныя дыялектызмы для маўленчай характарыстыкі персанажаў. Напрыклад, у рамане І. Мележа «Людзі на балоце» чытаем: Ціхо ты, ціхо, Ганначко! Корч ездзіў у мясцечко па дохтара.

Другой прычынай парушэння арфаэпічных норм, на думку лінгвіста А. Падлужнага, «з’яўляецца двухмоўная сітуацыя, пры якой адзін і той жа чалавек карыстаецца то рускай, то беларускай мовай. Пры слаба выпрацаваных навыках вымаўлення звычайна парушаюцца арфаэпічныя правілы як той, так і другой мовы».

Так, пад уплывам рускай мовы магчыма не зусім цвёрдае вымаўленне [ч] ([ч’алаў’эк], [ч’істы]), вымаўленне гука [в] на месцы [ў] ([настаўн’ік], [навра], [праўда]), дж вымаўляецца як спалучэнне гукаў або як [ж] ([дажджы], [джала]), часам вымаўляецца паўмяккі [р’] ([р’аб’іна], [ар’ац’]).

Трэцяя прычына памылак у вымаўленні — уплыў арфаграфіі. Іншы раз вымаўляюць словы так, як прывыклі іх пісаць: [адкус’іц’], [вучышс’а] замест [аткус’іц’], [вучыс’а] (Паводле І. Лепешава).

Растлумачце пастаноўку працяжніка ў сказах.

Падрыхтуйце вуснае выказванне на тэму «Чаму трэба захоўваць арфаэпічныя нормы?».

1. Асноўная думка першай часткі: адна з прычын парушэння літаратурных норм вымаўлення — гэта захаванне ў маўленні дыялектных асаблівасцей роднай гаворкі.

2. Асноўная думка другой часткі: парушэнні арфаэпічных норм адбываюцца з-за двухмоўнай сітуацыі і ўплыву рускай мовы, калі чалавек міжволі пераносіць правілы вымаўлення з адной мовы на другую.

3. Асноўная думка трэцяй часткі: прычынай памылак у вымаўленні можа быць уплыў арфаграфіі, калі словы вымаўляюцца так, як яны пішуцца, а не паводле арфаэпічных правіл.

У тэксце расказваецца пра тры асноўныя прычыны, з-за якіх парушаюцца нормы беларускага літаратурнага вымаўлення. Па-першае, гэта ўплыў мясцовых дыялектаў. Па-другое, памылкі ўзнікаюць у сітуацыі двухмоўя, калі на беларускае маўленне ўплывае руская мова. Па-трэцяе, людзі часта робяць памылкі ў вымаўленні, таму што арыентуюцца на напісанне слова, а не на арфаэпічныя нормы.