Номер 61, страница 42 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

61. Прачытайце верш. Які настрой трэба перадаць пры яго чытанні? Па-разважайце, у чым заключаецца пранікнёнасць і сіла паэтычнага слова. Зрабі-це вусны арфаэпічны разбор выдзеленых слоў.

Я не гáню* землі чужыя, —
Хай іх сонца не абміне.
Толькі дзе б за морам ні жыў я,
Беларусь мая снілася мне.
Так карцэла* — сляза закіпала,
Каб да сэрца хаця б здалёк
Прыплывалі жалейка Купалы,
Багдановічаў васілёк...

Гэта ўсё, безумоўна, не нова.
А ці трэба, каб новым было
Поле бацькава, матчына слова
І буслова над хатай жытло?
І якія б шляхі ні схадзіў я,
Кліча полацкая сенажаць...
А калі не спяваць аб Радзіме,
Дык навошта наогул спяваць?

Г. Бурайкін.

Растлумачце правапіс часціц не і ні ў тэксце. Узгадайце правілы напісання гэтых часціц з рознымі часцінамі мовы. Прывядзіце прыклады.

Пры чытанні верша трэба перадаць шчыры, узрушаны, пранікнёны настрой любові да Радзімы, пачуццё гонару за яе і светлага смутку ад думкі пра магчымае расстанне з ёй.

Пранікнёнасць і сіла паэтычнага слова заключаецца ў яго здольнасці выклікаць у чытача моцныя эмоцыі, яскравыя вобразы і асацыяцыі. У вершы Г. Бураўкіна гэта дасягаецца праз выкарыстанне вобразаў-сімвалаў, якія з'яўляюцца знакавымі для беларускай культуры (жалейка Купалы, васілёк Багдановіча, полацкая сенажаць). Такія словы, як матчына слова, карцэла сляза, ствараюць глыбокую эмацыянальную сувязь з паняццем Радзімы, абуджаюць патрыятычныя пачуцці.

Вусны арфаэпічны разбор выдзеленых слоў:

ганю́ [ган’у́] — 2 склады, другі націскны.

г — [г] — зычны, звонкі, цвёрды;

а — [а] — галосны, ненаціскны;

н — [н’] — зычны, санорны, мяккі;

ю — [у́] — галосны, націскны.

4 літары, 4 гукі.

карцэ́ла [карцэ́ла] — 3 склады, другі націскны.

к — [к] — зычны, глухі, цвёрды;

а — [а] — галосны, ненаціскны;

р — [р] — зычны, санорны, цвёрды;

ц — [ц] — зычны, глухі, зацвярдзелы;

э — [э́] — галосны, націскны;

л — [л] — зычны, санорны, цвёрды;

а — [а] — галосны, ненаціскны.

7 літар, 7 гукаў.

Правапіс часціц не і ні.

У тэксце часціца не пішацца асобна з дзеясловамі (не ганю, не абміне, не спяваць) і з кароткім прыметнікам у ролі выказніка (не нова), таму што яна выражае адмаўленне дзеяння або прыметы.

Часціца ні выкарыстоўваецца для ўзмацнення адмаўлення і таксама пішацца асобна з дзеясловамі (ні жыў, ні схадзіў).

Правілы напісання часціц з рознымі часцінамі мовы:

Часціца не пішацца разам:

1. Калі слова без не не ўжываецца: непагадзь, ненавідзець, нельга.

2. З назоўнікамі, прыметнікамі і прыслоўямі, калі ўтвараецца новае слова з супрацьлеглым значэннем, якое можна замяніць сінонімам без не: няшчасце (гора), нядобры (злы), няшмат (мала).

Часціца не пішацца асобна:

1. З дзеясловамі і дзеепрыслоўямі: не чытаў, не чытаючы.

2. Пры супрацьпастаўленні са злучнікам а: не сябар, а вораг.

3. З займеннікамі і лічэбнікамі: не я, не два.

Часціца ні заўсёды пішацца асобна ад слова, да якога адносіцца. Яна выкарыстоўваецца для ўзмацнення адмаўлення ў сказе (На небе не было ні хмурынкі) або ў ролі злучніка ў складаных сказах (Ні сонца не грэла, ні вецер не дзьмуў).