Кантрольныя пытанні і заданні, страница 140 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

КАНТРОЛЬНЫЯ ПЫТАННІ І ЗАДАННІ

1. Якія словы называюцца вытворнымі, а якія — невытворнымі? Прывядзіце прыклады.

2. Што такое ўтваральная аснова? Якія тыпы ўтваральных асноў вы ведаеце? Прывядзіце прыклады.

3. Якія словаўтваральныя сродкі выкарыстоўваюцца пры ўтварэнні новых слоў?

4. Якія змены могуць адбывацца ў асновах пры ўтварэнні слоў? Прывядзіце прыклады.

5. Назавіце асноўныя спосабы ўтварэння слоў. Якія з іх адносяцца да марфалагічных (марфемных), а якія — да немарфалагічных (немарфемных)? Прывядзіце прыклады.

6. Што разумеюць пад словаўтваральнай нормай? Прывядзіце прыклады парушэння словаўтваральнай нормы.

7. З якой мэтай аўтары выкарыстоўваюць у сваіх творах індывідуальна-аўтарскія словы?

1. Словы, аснова якіх матывуецца іншымі словамі ці асновамі, называюцца вытворнымі. Словы, аснова якіх нічым не матывуецца, называюцца невытворнымі.

Прыклады вытворных слоў: снежны (ад снег), настаўніца (ад настаўнік), перачытаць (ад чытаць).

Прыклады невытворных слоў: снег, стол, ісці, белы, ноч.

2.Утваральная аснова — гэта частка ўтваральнага (матывавальнага) слова, якая служыць базай для ўтварэння новага слова.

Тыпы ўтваральных асноў: свабодныя (супадаюць па гукавым складзе са словам: лес у слове лясны, чытаць у слове перачытаць) і звязаныя (у мове самастойна не ўжываюцца: аснова -ня- у словах падняць, зняць, узняць).

Прыклады: для слова столік утваральнай асновай з'яўляецца стол-; для слова прыгарад — горад-; для слова падснежнік — снег-.

3. Пры ўтварэнні новых слоў выкарыстоўваюцца словаўтваральныя сродкі (афіксы):

Прыстаўкі (прэфіксы): пры-ехаць, з-рабіць.

Суфіксы: дом-ік, настаў-ніц-а.

Постфіксы: вучыць-ся, хто-сьці.

Інтэрфіксы (злучальныя галосныя): лес-а-стэп, земл-я-роб.

4. Пры ўтварэнні слоў у асновах могуць адбывацца змены:

Чаргаванне гукаў: друг — дружыць — сябры (г//ж//з); вязу — вазіць (з//з'); рука — ручны (к//ч).

Усячэнне ўтваральнай асновы: вышыня → вышэйшы, гісторыя → гістарычны.

Налажэнне марфем (аплікацыя): Курск + скі → курскі (накладанне двух суфіксаў -ск-).

5. Асноўныя спосабы ўтварэння слоў падзяляюцца на марфалагічныя і немарфалагічныя.

6.Словаўтваральная норма — гэта правілы ўтварэння слоў паводле існуючых у мове мадэлей, а таксама правільнае выкарыстанне вытворных слоў.

Прыклады парушэння словаўтваральнай нормы: ужыванне слова *адкрытка замест паштоўка; *будаўнік (у значэнні «будаўнічая пляцоўка») замест будоўля; *сустрэнуцца замест сустрэцца; *працаголік (калька з рускай мовы) замест працалюб.

7. Індывідуальна-аўтарскія словы (аказіяналізмы) выкарыстоўваюцца ў творах з наступнымі мэтамі:

Для стварэння навізны і выразнасці, каб прыцягнуць увагу чытача (небасхіл бясхмарна-сіні і празрыста-прамяністы).

Для больш дакладнай перадачы думкі або пачуцця (Зоркавейны, цемналікі, я іду па грэшнай ніве).

Для стварэння камічнага або сатырычнага эфекту (недобранадзейнасць).

Для моўнай характарыстыкі персанажаў.

Для лаканічнасці выказвання (сонцаззянне замест ззянне сонца).